Bir ürünün, ticari malın, eşyanın kaynağının neresi olduğunu gösteren, kaynak ülkeyi ifade eden kavram olduğunu 22 Kasım 2023 tarihli köşe yazımda belirtmiştim.
Ülkeler, diğer ülkelerle yaptıkları ve yapacakları ticaretle ilgili belirledikleri ticari politikalarını uygulayabilmeleri için eşyanın menşeini bilmeleri gerekir. Serbest dolaşıma girmeden önce eşyanın menşei bilinmezse, ticaret politikasına göre ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşya olup olmadığı da anlaşılamaz.
Türkiye’nin de dahil olduğu ve uymakla yükümlü bulunduğu Dünya Ticaret Örgütü’nün Menşe Kuralları Anlaşması diğer ülkeler tarafından da esas alındığından, menşe kuralları ve düzenlemesi uluslararası ticarette birlik göstermektedir. Eşyanın menşeinin belirlenmesinde de temel kural Gümrük Kanunu md 18, eşyanın üretim aşaması birden fazla ülkede gerçekleşmişse, kaynak ülkenin hangi ülke olduğu, menşeinin hangi ülke sayılacağı da md 19 ile düzenlenmiş.
Uygulama ile ilgili daha ayrıntılı düzenlemeler Gümrük Kanunu Yönetmeliği’nde yer alıyor.
Yönetmeliğin 33’üncü maddesine göre, eşyanın başka bir ülkede değişiklik ve işlem görmesi veya üretimin birden fazla ülkede gerçekleştirilmesi halinde bir ülke menşeli sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede bu amaçla donatılmış işletmelerde yapılması gerekir. Yönetmelik md 34, ülkemiz bir tekstil ülkesi olduğundan özel ve ayrı bir hükümle birden fazla ülkede menşeli olmayan girdiler kullanılarak gördüğü işçilik ve işleme tabi tutulan tekstil ürünlerinin hangi ülke menşeili olacağını, Gümrük Tarife Cetveli XI. Bölüm ile bağlantı kurarak kural altına almıştır. Birçok sanayi üreticine yedek parça üreten bir sanayiye sahip olduğumuzdan, yedek parçalar ve aksesuar için de özel bir düzenleme mevcut.
Şahadetnameyi kim düzenler
Menşe şahadetnamesini aslında eşyanın üreticisi kendisi düzenler ama onu onaylayan, vize veren her ülkenin kendi yetkili makamıdır. Türkiye’de bu yetki sanayi ve ticaret odalarına verilmiştir. 5174 Sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu md 56 ile de menşe şahadetnamelerinin basımı, dağıtımı ve uygulamalarına ilişkin hizmetlerin Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
Ticari mahiyette olmayan ve CIF kıymeti 430 euro’yu geçmeyen eşya için menşe şahadetnamesi aranmaz.
‘Made in Türkiye’ markası
İhraç edilecek ürünler üzerine “Made in Türkiye” yazılabilmesi ya da böyle bir etiketin kullanılabilmesi için de hangi koşulların gerektiği İhracat İadesi İşlemlerine Yönelik Denetimlere Dair Genelge ile düzenlenmiştir.
“Türkiye” bir markadır ve üzerinde bulunduğu ürünün Türkiye’de üretildiğini gösterir. Bu anlamda da dünyanın birçok ülkesine ihracat yapan, birçok sanayi kuruluşunda yedek parça tedariki sağlayan ülkemizin markasını “Made in Türkiye” olarak ihraç edilecek bir ürünün üzerine yazmak veya basmak da bir tür o ürünün kaynağını, menşeini gösterir. Bir ürünün Türkiye’de üretildiğini göstermek üzere etiketine ya da üzerine marka olarak “Made in Türkiye” yazılır ya da basılır. Menşe şahadetnamesi ithalat ve ihracatta kullanılır ve o da eşyanın kaynak ülkesini, nerede üretildiğini gösteren ve serbest dolaşıma girerken eşyadan ayrı fakat eşyaya eşlik eden hukuki bir belgedir. “Made in Türkiye” ise bir markadır ve ihraç edilmeyecek ürünler üzerine basılmasına, yazılmasına gerek yoktur.
Para cezası ve ek vergiler var
İthalatta gerçeğe aykırı menşe şahadetnamesi sunulması halinde, eşyanın asıl menşei tespit edildikten sonra ticaret politikasına, anti damping uygulamasına tabi olup olmadığına göre ek mali yükümlülük ve katma değer vergisi ile bunlar üzerinden hesaplanan para cezalarına maruz kalınabilir.
Danıştay’a kadar giden bir ithalat işleminde, Gümrük İdaresi, menşe şahadetnamesinin Çin olarak düzenlenmesine rağmen eşyanın İran menşeili olduğunu tespit ederek ek vergilere ve para cezası tahakkuk ettirmişti. Danıştay bu işlemi, eşyanın İran menşeili olduğu kanıtlanamadığı gerekçesiyle iptal etmiştir.
Yine Danıştay kararına konu olan bir ithalatta, ithalatçı firma ürünlerin Bulgaristan menşeili olduğunu beyan etmiş (menşe şahadetnamesi sonradan ibraz edilebiliyor), ancak yapılan kontrollerde eşyaların, anti damping kapsamındaki Çin menşeili eşya olduğu anlaşılınca ek vergiler ve para cezası tahakkuk ettirilmiştir.
